Tái định cư là việc nhà nước bố trí, sắp xếp chỗ ở cho người sử dụng đất có đất thu hồi hoặc nhà nước, doanh nghiệp thực hiện khi cải tạo, xây dựng nhà chung cư. Tái định cư gồm tái định cư tại chỗ và tái định cư tại địa điểm khác.
Theo Khoản 2 Điều 86 Luật Đất đai 2013, người có đất thu hồi được bố trí tái định cư tại chỗ nếu tại khu vực thu hồi đất có dự án tái định cư hoặc có điều kiện bố trí tái định cư. Ưu tiên vị trí thuận lợi cho người có đất thu hồi sớm bàn giao mặt bằng, người có đất thu hồi là người có công với cách mạng. Phương án bố trí tái định cư đã được phê duyệt phải được công bố công khai tại trụ sở UBND cấp xã, địa điểm sinh hoạt chung của khu dân cư nơi có đất thu hồi và tại nơi tái định cư. Khoản 4 Điều này cũng nêu, trường hợp người có đất thu hồi được bố trí tái định cư mà tiền bồi thường, hỗ trợ không đủ để mua một suất tái định cư tối thiểu thì được Nhà nước hỗ trợ tiền đủ để mua một suất tái định cư tối thiểu.
Lễ động thổ dự án nhà ở phục vụ tái định cư cho người dân tại Cư xá Thanh Đa (Phường 27, quận Bình Thạnh), ngày 26/4/2022, với quy mô 1.750 căn. (Ảnh minh họa: baotintuc.vn).
Nghị quyết 18-NQ/TW tại Hội nghị Trung ương 5 khóa XIII về “Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao” đã nhận định, sau gần 10 năm thực hiện Nghị quyết số 19-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI, “lợi ích của các bên liên quan trong bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thu hồi đất, cũng như đời sống, sinh kế của người có đất bị thu hồi được quan tâm và bảo đảm tốt hơn”.
Tuy nhiên, Nghị quyết cũng nêu hạn chế, tồn tại: “Việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thu hồi đất ở một số địa phương thực hiện còn chậm, chưa đúng Nghị quyết và các quy định của pháp luật, làm ảnh hưởng đến quyền lợi, đời sống và sinh kế của người có đất bị thu hồi, gây thất thoát ngân sách nhà nước”. Đây là một đánh giá khá thẳng thắn, sát đúng với thực tế và có thể làm cơ sở quan trọng cho việc đề ra các định hướng mới trong thời gian tới.
Thực tiễn công tác thu hồi đất và tái định cư trong thời gian qua còn có những bất cập, hạn chế. Chẳng hạn, công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng còn kéo dài, làm ảnh hưởng đến tiến độ triển khai của các công trình, dự án, từ đó gây nên giá bồi thường giữa những người cùng điều kiện lại khác nhau, phát sinh nhiều hệ lụy. Việc khiếu nại, khiếu kiện liên quan đến bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi thu hồi đất còn xảy ra không phải là cá biệt. Các thiết chế của địa phương về công tác đền bù và tái định cư thường chưa phát huy hết vai trò và trách nhiệm, đã ảnh hưởng đến tiến độ giải phóng mặt bằng. Việc thực hiện chính sách về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, chuyển đổi nghề nghiệp, tạo công ăn việc làm cho người dân có đất bị thu hồi có lúc có nơi còn chưa đầy đủ và đồng bộ.
Bên cạnh đó, việc xây dựng các khu tái định cư của các dự án thường bị động, cơ sở hạ tầng khu tái định cư không được đầu tư theo quy định, chưa quan tâm đầy đủ đến nhu cầu và điều kiện của người được tái định cư. Có nơi xảy ra tình trạng các khu nhà ở xã hội, nhà tái định cư được xây dựng nhưng bị bỏ hoang; do không được sử dụng, nhiều nhà tái định cư bị xuống cấp, gây lãng phí. Việc ưu tiên bố trí vốn đầu tư xây dựng các khu tái định cư chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến chậm trễ, thiếu đồng bộ hoặc chất lượng có khi chưa bảo đảm. Các dự án thường ít chú ý đến việc bảo đảm nguồn thu nhập tại nơi ở mới cho người được bố trí tái định cư. Việc xây dựng các khu tái định cư ở một số nơi chưa thực sự phù hợp với thói quen, tập quán sinh hoạt của người dân…
Vì vậy, Nghị quyết 18 đã nêu những định hướng mới tiến bộ, phù hợp với lợi ích của người bị thu hồi đất. Đó là, việc thu hồi đất phải tuân thủ Hiến pháp và pháp luật; chỉ được thực hiện sau khi phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư được phê duyệt. Đối với trường hợp thu hồi đất mà phải bố trí tái định cư thì phải hoàn thành bố trí tái định cư trước khi thu hồi đất. Việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư phải đi trước một bước, bảo đảm công khai, minh bạch, hài hòa lợi ích của Nhà nước, người có đất bị thu hồi và nhà đầu tư theo quy định; có quy định cụ thể về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để sau khi thu hồi đất thì người dân có đất bị thu hồi phải có chỗ ở, bảo đảm cuộc sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ. Thực hiện có hiệu quả việc đào tạo nghề, tạo việc làm, tổ chức lại sản xuất, ổn định đời sống cho người có đất bị thu hồi. Tiếp tục thực hiện thí điểm và sớm tổng kết chủ trương tách dự án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ra khỏi dự án đầu tư để thực hiện trước…
Tại hội nghị toàn quốc nghiên cứu, học tập các Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa XIII, ngày 22/7/2022, Thường trực Ban Bí thư Võ Văn Thưởng đã nhấn mạnh, điểm mới quan trọng trong Nghị quyết 18 là chỉ thu hồi đất khi phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư được phê duyệt. Đồng thời, Nghị quyết cũng nêu chỉ thu hồi đất khi đã hoàn thành việc bố trí khu tái định cư cho người dân, đảm bảo sau khi thu hồi đất, người dân có chỗ ở, cuộc sống bằng hoặc tốt hơn nơi cũ…
Định hướng về việc bố trí tái định cư của Nghị quyết 18 là một quan điểm tiến bộ, tích cực và phù hợp với nguyện vọng của đông đảo người dân. Gắn với những chủ trương khác, nhất là các vấn đề liên quan đến giá đất, quyền sử dụng đất…, vấn đề tái định cư đã thể hiện một định hướng rất nhân văn là “có quy định cụ thể về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để sau khi thu hồi đất thì người dân có đất bị thu hồi phải có chỗ ở, bảo đảm cuộc sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ”. Trên thực tế, trước đây, quan điểm này đã được nêu lên và được nhiều địa phương quan tâm thực hiện nhưng có lúc, có nơi còn chưa đầy đủ. Nay nội dung này được đưa vào nghị quyết thì hy vọng quyền lợi của người dân sẽ được đề cao đúng mực.
Theo thanhuytphcm.vn – Vân Tâm